Muzeum Katyńskie - Federacja Rodzin Katyńskich

Pod wpływem przemian 1989 roku bliscy Ofiar zbrodni katyńskiej zaczęli się organizować w całej Polsce, chcąc jako wspólnota rodzin zjednoczyć działania na rzecz ujawnienia prawdy o Katyniu. W tym oddolnym ruchu aktywną rolę odegrały przede wszystkim dzieci – córki i synowie Ofiar, działający w imieniu swoim i swoich Matek, wdów katyńskich.

Powstały Rodziny Katyńskie – spontanicznie zawiązane grupy najbliższych krewnych osób, których nazwiska widniały na tak zwanych listach katyńskich. Połączyła ich pamięć o Mężach, Braciach, Ojcach czy Dziadkach, ale przede wszystkim połączyły ich cele: ujawnienie pełnej prawdy o mordzie, wskazanie i osądzenie winnych, dotarcie do dokumentacji, ujawnienie innych miejsc, gdzie zginęli i zostali pochowani polscy jeńcy wojenni, których nie zidentyfikowano w Katyniu, a następnie godne uczczenie pamięci Ofiar poprzez budowę cmentarzy na miejscu pochówku, a w Polsce stworzenie muzeum.

Od początku istnienia Rodzin pojawiła się świadomość, iż konieczna jest organizacja reprezentująca tę wielotysięczną wspólnotę na zewnątrz. Przy warszawskiej Rodzinie powstał „Komitet Organizacyjny”: Bożena Łojek, Jolanta Klimowicz-Osmańczykowa, Danuta Napiórkowska i Jędrzej Tucholski. Formalna rejestracja Statutu Federacji Rodzin Katyńskich nastąpiła 3 grudnia 1992, a w 1993 roku, podczas I Walnego Zebrania Delegatów, wybrano władze. Funkcję przewodniczącego Rady FRK pełnili: Krystyna Krzyszkowiak (1993-1996), Janusz Lange (1996-2003), Emilia Maćkowiak (2006-2008) i Marcin Zawadzki (2003-2006, 2008-); a funkcję prezesa Zarządu: Włodzimierz Dusiewicz (1993-2006), Andrzej Sariusz-Skąpski (2006-2010), Izabella Sariusz-Skąpska (od 2010). Wieloletnim kapelanem Rodzin był ks. prałat Zdzisław Peszkowski, jeniec ocalony z Kozielska, całe życie walczący o prawdę o losie swoich kolegów. W latach 2008-2010 kapelanem był ks. kanonik Andrzej Kwaśnik, od 2010 funkcję tę pełni ks. Janusz Bąk.

Lata pracy Rodzin na szczeblu lokalnym i Federacji na szczeblu centralnym przyniosły wiele. W 29 krajowych ośrodkach środowisko Rodzin zaistniało w świadomości społeczności lokalnych, budując pomniki, współtworząc miejsca pamięci, projektując wystawy, biorąc udział w uroczystościach patriotycznych i udzielając się na co dzień w szkołach.

Poprzez Federację Rodziny uczestniczą we wszystkich etapach ujawniania prawdy o Katyniu i czczenia Ofiar mordu. Na początku lat 90. ówczesne władze rosyjskie ujawniły rozkaz Biura Politycznego WKP(b) z 5 marca 1940 roku, na mocy którego bez sądu rozstrzelano ponad 22 tysiące polskich jeńców wojennych. Rodziny dowiedziały się wówczas, że jeńcy Starobielska byli mordowani w kazamatach budynku NKWD w Charkowie i spoczywają w podcharkowskim parku leśnym (tzw. Piatichatkach), a jeńcy Ostaszkowa zginęli w Twerze i leżą w Miednoje. Przedstawiciele FRK uczestniczyli w ekshumacjach, które prowadziła Rada Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa, a także w pracach sądu konkursowego, oceniającego projekty cmentarzy. W 1995 roku w Katyniu, Charkowie i Miednoje wmurowano kamienie węgielne, poświęcone przez Jana Pawła II. Rodziny były tego świadkami. W 2000 roku pociągi specjalne zawiozły Rodziny na otwarcie Polskich Cmentarzy Wojennych. W 60 lat od zbrodni katyńskiej mogli wreszcie godnie pochować swoich Bliskich.

Ale nie wszyscy. Nie jeszcze cmentarzy w miejscach pochówku pozostałych jeńców, wymienionych w rozkazie z 5 marca, a więzionych na zachodniej Ukrainie i Białorusi. Znamy nazwiska około 3500 zamordowanych na Ukrainie (tak zwana „lista ukraińska), jednym z miejsc ich pochówku jest Bykownia koło Kijowa, gdzie ma powstać czwarty „cmentarz katyński” (akt erekcyjny pod tę budowę wmurowano w listopadzie 2011). Nie ma danych o losie Ofiar więzionych na Białorusi.

Rodziny i ich Federacja upominają się o dostęp do pełnej dokumentacji mordu, dążą do godnego upamiętnienia wszystkich Ofiar rozkazu 5 marca 1940.

Godne upamiętnienie Ofiar możliwe jest także dzięki ustanowieniu 13 kwietnia Dniem Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej – na wniosek Federacji Rodzin Katyńskich Sejm RP podjął taką uchwałę 14 listopada 2007.