W środę, 15 maja w naszym muzeum odbyło się spotkanie z dr Bartoszem Kułanem - autorem książki „Nieznana ofiara Katynia: Zygmunt Bugajski (1887-1940). Prawnik i penitencjarysta”.

Bohater książki w młodości był członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej Frakcji Rewolucyjnej. Działalność polityczna i patriotyczna spowodowała, że był kilkukrotnie relegowany z gimnazjów. Najpierw w Piotrkowie Trybunalskim, a następnie w Radomsku oraz w Sierpuchowie na terenie Rosji. Ostatecznie musiał zdawać maturę eksternistycznie w Petersburgu. Następnie Bugajski studiował prawo i ekonomię Moskwie. W trakcie studiów podjął pracę w zakładzie dla nieletnich przestępców, co rozbudziło w nim zainteresowanie problematyką więziennictwa. Po rewolucji lutowej 1917 r. przez kilka miesięcy był naczelnikiem więzienia na Tagance (Moskwa). Zagrożony aresztowaniem przez bolszewików we wrześniu 1918 uciekł z Moskwy i jesienią tego roku przedostał się do Warszawy. Od listopada 1918 r. pracował w Ministerstwie Sprawiedliwości, początkowo jako pracownik nieregularny (dietariusz). Jednocześnie od 1919 r. rozpoczął pracę w więzieniu mokotowskim w Warszawie, a w 1920 r. w więzieniu przy ul. Dzielnej („Pawiak”). W obu tych więzieniach był naczelnikiem. Od 1921 r. do końca II RP był pracownikiem Ministerstwa Sprawiedliwości ostatecznie awansując na stanowisko naczelnika Wydziału Penitencjarnego w Departamencie Karnym MS.
Pracując w strukturach MS Bugajski współtworzył więziennictwo polskie starając się nadać mu nowoczesny charakter. Był m.in. inicjatorem powołania pierwszych szkół kształcących funkcjonariuszy Straży Więziennej i twórcą ogólnopolskiej biblioteki więziennej przeznaczonej dla skazanych. Był też czynny jako naukowiec – opublikował w 20-leciu międzywojennym 8 książek i 34 artykuły poświęcone problematyce więziennictwa. Został też włączony do składu profesorskiego Wolnej Wszechnicy Polskiej w charakterze docenta na Wydziale Nauk Politycznych i Społecznych. We wrześniu 1939 r. ewakuowany na wschód wraz z personelem Ministerstwa Sprawiedliwości, dostał się do niewoli sowieckiej. Osadzony w obozie w Szepietówce a następnie w Kozielsku, został zamordowany w Katyniu w kwietniu 1940. Zwłoki zostały zidentyfikowane podczas ekshumacji wiosną 1943 r.
Postać i dorobek Bugajskiego były przemilczane w okresie PRL (co wiązało się nie tylko z ogólnym odrzuceniem przez komunistów dorobku II RP, lecz także okolicznościami jego śmierci). W III RP doczekał się upamiętnienia, czego przejawem jest przedstawiona na spotkaniu książka dr. Bartosza Kułana.

Tomasz Szczepański